Bernat Manciet : qu’u hestejam enguan lo centau anniversari, lo de la naishença. Los Landès non pòden pas mancar de notar que l’an d’avans, en 2022, e’s’haso memòria tanben, dab dus ans de retard pramor deus embarraments de 2020 qui capvirèn tots los calendrièrs, lo centau anniversari de la mort de Felix Arnaudin.
Qu’ei enveja de diser n’es pas completament per escas, per rencontras d’agenda. Arnaudin e Manciet qu’eston l’un a le debuta e l’auta a la fin deu medish segle XXau, los revelators de las Lanas, au mensh deus peis de Haut Lana, la Lana Gran, la deu piadar. Revelator com en fotografia : d’alhors Arnaudin qu’esto recentament descobert com lo prumer fotograf artistic de las Lanas mentre que los dessenhs au fusanh de Manciet, esbarrisclats en los sons quaderns estudiats per lo professor Latry e d’autes, amuishan com fotografias daubuas intuicion de l’escrivan de Sabres e Trensac.
Ua auta escadença qu’uneish l’un a l’aute : la loa descoberta tardiva peu monde de las letras e de la cultura. Lhevat quauque grops de passionats locaus chic entenuts mèi luenh que Bordèu (e enquera …), dinc’a las annadas 1990 quasi digun n’us legiva pas e s’en parlava guaire a maugrat de quauquas arreviradas au francès e beras re-edicions tau Arnaudin. L’ahar qu’era entenuda : folklorista per Arnaudin, escrivan localista per Manciet, duas peiras tombalas clavèvan l’aviener literari deus nòstes reveladors majes. Los qui non revèlan çò qui em o qui eram, d’ua certa faiçon.
Las darreras annadas deishudèn las memòrias apraubidas : a mèi de las celebracions deus centenaris, libes navèths sus l’un e l’aute ** qu’aportèn visions navèras en beth magnificar las luas òbras.
Un darrèr element qu’us uneish : la lenga de Manciet, tan sauvatge, quitament herotge, qu’es fin finau la d’Arnaudin * e doncas deus sons informators de tota la Lana Gran quan aqueras lanas tan longas - mon Diu que las Lanas son longas, çò ditz la canta de nau - acabavan de deishar la plaça au piadar.
Aquera lenga, emplegada peu Manciet, que ditz la fin d’un monde rurau quasi enqüera embarrat en se medish, avant la grana batsarra de la segonda guerra mondiau d’on vadó un monde naveth en mèi d’un aspècte.
Mes que i a en l’òbra de Manciet un aute element de la cultura landèsa, pas percebut per l’amoros exclusiu de la Gran Lana qui era Arnaudin e qui pertòca la cultura landesa : l’amor e la coneishença de la corsa landesa e deus jòcs taurins en generau : duas de las suas poesias mèi escadudas - e benlèu mielher comprenederas - que son Per El Yiyò e Rachou, la prumera ua òda au torerò e l’aute a l’escartur, caduts l’un e l’aute au camp d’aunor de las arenas. L’un, espanhòu vadut a Bordèu e l’aute hilh d’Estibaus qui se morin El Yiyò en 1985 e Rachou en 2001.
Lo requiem poetic compausat per Manciet per Rachou que vau tanben per El Yiyò, hilh adoptiu de Gasconha :
« La Chalòssa e la Lana tanben enlà
Com ua aubela de pregaria
Imnat qu’an de vutz sorna l’Estela de la mar
l’Estela de vedença la mair deus uelhs
Los ajòus senefian quiò dab las perpèras
Pr ‘amor entaus uros lo camin passa a las aps de Sent Jacmes
Omis e cèus hèn pas qu’ua causa
A las mars de haut las mudairas
Las vacas a l’estrem qu’espian e seguissen
La Paolà que mia la gran nega
Dab l’estela suu ten.
* Notat per Felip Lartigue hens
https://www.gasconha.com/spip.php?article190
** Bibliografia recenta :
– per Manciet :
Au pays de l’esquive, un choix d’œuvres graphiques ((éd.Confluences)
Laudes aux Landes (Olivier Deck e Serge Airoldi)
Mes lettres à Bernard Manciet ( Frédéric Sudupé)
E per los gasconofònes : Bernat Manciet, un dider de huec (film de Patric Lavaud).
– per Arnaudin :
Felix Arnaudin 100 ans après (Richard Arnaudin
Felix Arnaudin (Marc Large Jean Tucoo Chala)
Une vie de Felix Arnaudin (Guy Latry)
Felix Arnaudin photographe de la Grande Lande
La folle histoire de Félix Arnaudin (Marc Large)
